مشخصات ظاهری لاستیک

درباره تاير خودرو بيشتر بدانيم

امروزه سازندگان تاير، گستره وسيعي از لاستيک­ها را براي خودروهاي گوناگون توليد ميکنند که از لحاظ اندازه، آج، جنس، ساختمان و کاربري انواع مختلفي دارند. همچنين براي شرايط آب و هوايي و جادههاي متفاوت، انواع ويژهاي از آنها ساخته ميشود. جالب است بدانيم ترکيبات به کار رفته در تاير خودروهاي شخصي و وانتها، به ۲۰۰ مورد ميرسد. هر چند براي نيازهاي متنوع رانندگان، تايرهاي مختلفي توليد مي­شود اما کار اصلي هر لاستيک اين است که همراه رينگچرخ، اتاقکي از هوا مي‍سازد که وزن خودرو روي آن قرار ميگيرد. شايد متعجب شويد اگر بدانيد بيش از ۹۵ درصد وزن وسيله نقليه را فشار باد درون تاير متحمل ميشود و خود لاستيک، تنها ۵ درصد را تحمل ميکند.

نکته جالب ديگر آن است که محل برخورد تاير با جاده، کمي کوچکتر از يک کارتپستال معمولي است و چرخش، شتاب و توقف خودرو، تنها از طريق همين سطح کوچک انجام ميشود. تاير همچنين براي خنثي کردن ضربات و تکانهاي ناشي از حرکت در جاده، به سيستم تعليق خودرو کمک ميکند.

در اين مقاله، به چگونگي ساخت، اجزاي ساختماني و يا انواع تاير (تاير بدون تيوب) پرداخته نشده، بلکه سعي بر آن است که نکات کاربردي درباره لاستيکها ارائه شود و اين­که چگونه با به کاربردن چند توصيه ساده به عمر لاستيک بيفزاييم و از مصرف سوخت بکاهيم.

● ساختمان لاستيک

تقريباً کليه تايرهايي که امروزه براي خودروهاي شخصي ساخته ميشوند، لاستيکهاي راديال (شعاعي) هستند که در آنها لايههاي سازنده بدنه لاستيک به صورت شعاعي از يک طوقه به سمت طوقه ديگر کشيده و نصب ميشوند. اين لايهها با تسمههاي فولادي در جاي خود مستحکم شده­اند. طوقهها ­ روي رينگ چرخ به­خوبي محکم مي­شوند و از خروج باد جلوگيري مي­کنند. لايه آستري، همانند تيوب در تايرهاي قديمي عمل ميکند و هوا را درون تاير نگه مي­دارد.

● مشخصات لاستيک خودرو

روي ديواره بيروني هر تاير، اعداد و کدهاي درج شده است که در حقيقت شناسنامه لاستيک خودرو هستند. در شکل ۲ مفهوم اين علائم بيان شده است. در ادامه به شرح برخي از مهمترين آنها مي­پردازيم.

الف) اندازه تاير

اندازه لاستيک خودرو با علائمي همچون P۱۶۵/۶۵R۱۳ (براي مثال، اعداد روي تاير پرايد) نشان داده ميشود. معني آن چنين زير است:

P = تاير خودروي شخصي

۱۶۵= پهناي تاير (برحسب ميلي­متر)

۶۵= نسبت ارتفاع ديواره لاستيک به پهناي آن (برحسب ميلي­متر)

R= راديال

۱۳= قطر رينگ (بر حسب اينچ)

ب)حد بارگذاري

اين عدد نماينده حداکثر وزني است که تاير ميتواند تحمل کند، هنگامي که حداکثر مقدار مجاز فشار را داشته باشد و بين صفر تا ۲۷۹ متغير است (شکل۲). براي خودروهاي شخصي، عدد حد بارگذاري بين ۷۵ تا ۱۰۵ است. در جدول ۱ ارتباط بين اين دو عدد و حداکثر تحمل تاير ديده مي­شود. براي مثال، حد بارگذاري براي خودروي پرايد ۷۶ و معادل ۴۰۰ کيلوگرم بار است، يعني اين تاير هنگامي که حداکثر فشار باد مجاز را دارد (بخش “و” را ببينيد)، حداکثر ۴ درصد کيلوگرم را ميتواند حمل کند. توجه داشته باشيد هرگز لاستيکي را که حد بارگذاري آن کمتر از ميزان توصيه­شده از سوي سازنده خودروست، روي رينگ نصب نکنيد.

ج) علامت حداکثر سرعت قابل­تحمل

حداکثر سرعتي که لاستيک ميتواند تحمل کند، با يک حرف از A تا Z بيان ميشود. عدد سرعت معادل اين حروف در جدول ۲ آمده است. براي مثال روي جداره تاير خودروي پرايد، نماد H براي سرعت درج شده که نشان مي­دهد هنگامي که تاير داراي فشار بار و بارگذاري مناسب است، حداکثر توان حرکت ۳۲۰ کيلومتر در ساعت را داراست. واضح است اگر تايري تحت تأثير حداکثر سرعت واقع شود اما فشار باد آن تنظيم نباشد و يا اضافه بار روي آن را اعمال شود، آسيب مي­بيند و يا ممکن است بترکد.

د) تاريخ ساخت لاستيک

کليه لاستيکها داراي تاريخ ساخت روي جداره خود هستند که با چهار رقم نشان داده مي­شود. دو عدد اول نشان­دهنده هفته ساخت و دو رقم بعد سال ساخت لاستيک هستند. براي مثال عدد “۱۶۰۷” نشان ميدهد اين لاستيک در هفته شانزدهم سال ۲۰۰۷ ميلادي توليد شده است.

امروزه همراه لاستيکهاي نو خارجي، يک کارت دريافت ميکنند که پس از وارد کردن مشخصات بايد به آدرس شرکت سازنده پست شود يا لاستيک را از طريق اينترنت، ثبت مي­کنند تا هرگونه کار­کرد نامناسب بعداً قابل پيگيري باشد.

ه) ترکيبات سازنده تاير

اين بخش، مواد سازنده لاستيک را توضيح ميدهد. مثال:

TREAD PLIES=۱-PLY POLYESTER+۲ STEEL

يعني رويه تاير مرکب از يک رويه پلياستري همراه دو لايه سيم فولادي است.

و) حداکثر فشار باد و بار تحميلي به تاير

عددي که در مقابل عبارت “حداکثر فشار باد” روي تاير درج مي­شود، مربوط به فشار بادي است که بايد لاستيک داشته باشد، وقتي شما ميخواهيد حداکثر بار قابل تحمل را روي آن تحميل کنيد. اين عدد، مقدار فشار باد توصيه شده براي استفاده نرمال نيست. مقدار توصيه شده فشار باد تايرها روي يک پلاک که معمولاً در لبه داخلي يکي از دو درجلو نصب ميشود، نوشته شده است. اگر آن را نيافتيد، به دفترچه راهنماي خودرو مراجعه کنيد.

● برطول عمر تاير خودرويتان بيفزاييد

با به­کارگيري چند توصيه ساده ميتوانيد بر عمر تاير خودرويتان بيفزاييد که اين موضوع، علاوه بر صرفه اقتصادي، کمک خوبي نيز به حفظ محيطزيست ميکند زيرا توليد هر تاير، با آلودگي محيطي معادل سوختن ۲۶ ليتر بنزين همراه است، ضمن آن که دفع لاستيکهاي فرسوده نيز به محيطزيست صدمه وارد ميآورد. همچنين در صورت تنظيمهاي نامناسب (مانند بالانس چرخ­ها، تنظيم فرمان و فشار باد)، مصرف سوخت بالاتر ميرود که ضمن ضرر اقتصادي، باعث آلودگي هرچه بيشتر هوا ميشود.

به عنوان نمونه، در سال ۲۰۰۳ ميلادي انجمن لاستيک کانادا ضمن يک تحقيق دريافت که بزرگترين عامل سايش تاير خودرو در اين کشور، تنظيم نشدن باد لاستيکهاست، به طوري که تقريباً ۷۰ درصد خودروها حداقل يک تاير داشتند که فشار باد آن ۱۰ درصد بالاتر بود و ۵۶ درصد داراي لاستيکي با باد ۱۰ درصد کمتر از حد توصيه شده توسط سازندگان تاير بودند.

الف) اثرات کم باد بودن تاير

مهمترين خطر کم باد بودن لاستيک، ايمن نبودن رانندگي با چنين تايري است زيرا در اين حالت، جداره لاستيک داغ ميشود و احتمال ترکيدگي آن افزايش مي­يابد. به­علاوه عاملي که سبب ميشود طوقه محکم روي رينگ برجا بماند، فشار باد درون لاستيک است. اگر لاستيک خيلي کم باد شود، در سرعتهاي بالا و سرپيچ (به­خصوص در هواي گرم) ممکن است از روي رينگ جدا شود. بالا رفتن مصرف بنزين هم يکي ديگر از اثرات کم باد بودن تاير است زيرا سطح تماس تاير با جاده زياد ميشود. در جدول ۳ اثر کم باد بودن لاستيک بر سرعت افزايش فرسودگي تاير و نيز افزايش مصرف سوخت نشان داده شده است. به طوري که ملاحظه ميشود به ازاي هر ۵ درصد کم باد بودن تقريباً ۱ درصد بر مصرف سوخت اضافه ميشود، يعني اگر براي مثال به جاي ۳۲ PSI توصيه شده از سوي سازنده، فشار بر لاستيک ۲۶ PSI باشد، ضمن آن که مصرف سوخت ۳ درصد افزايش مييابد، عمر لاستيک خودروي شما نيز ۱۰ هزار کيلومتر کم ميشود.

ب) اثرات زياد باد کردن تاير

لاستيکي که از حد توصيه شده بيشتر باد شود، تنها روي قسمت وسط رويه آجدار حرکت ميکند، لذا سايش زودهنگام در آن بخش تاير پديد ميآيد، ضمن آن که هنگام ترمز و دورزدن، کنترل خودرو مشکل ميشود. با توجه به سهميهبندي بنزين، ممکن است برخي رانندگان تصور کنند زياد باد کردن لاستيک، مصرف سوخت را کاهش ميدهد. اين موضوع از نظر کاهش اصطکاک با جاده صحيح به نظر ميرسد ليکن مقرون به صرفه اقتصادي نيست زيرا کمتر شدن عمر لاستيک، رانندگي توأم با خطرات بيشتر و فرسودگي سيستم فرمان و تعليق خودرو را به همراه خواهد داشت.

ج) فاکتورهاي ديگري که باعث فرسودگي تاير ميشوند

همان­گونه که در منحني شکل۳ به­خوبي مشاهده ميشود، رانندگي در سرعت بالا کاهش عمر تاير خودرو را به همراه دارد. براي مثال اگر به جاي ۸۰، متوسط سرعت خودرو ۱۱۰ کيلومتر در ساعت باشد عمر لاستيک ۳۵ درصد کاهش مييابد.

عوامل مؤثر ديگر در کاهش عمر لاستيک، نحوه رانندگي (ترمزهاي شديد، بکسواد و غيره) و نوع جادهاي است که در آن تردد ميکنيد. تنظيم نشدن فرمان، در يک راستا و بالانس نبودن چرخ­ها نيز فرسودگي لاستيک را به دنبال دارند.

● چگونه عمر لاستيک را زيادتر کنيم؟

۱) بازديدهاي ماهانه

تنها بخش خودرو که با جاده در تماس است، تايرهاي آن است، پس ايمني شما هنگام رانندگي به اطمينان داشتن از صحت لاستيکها بستگي دارد. بازديدهاي زير به صورت حداقل ماهي يکبار در اين خصوص به شما اطمينان ميبخشد:

 باد چرخها را وقتي سرد هستند تنظيم کنيد. توجه داشته باشيد تغيير دما باعث ميشود فشار باد لاستيک عوض شود، هر ۵ درجه تغيير در درماي هوا، ۱psi در فشار باد تاير تغيير ايجاد مي­کند، يعني کاهش دما به مقدار ۱۵ درجه سانتي­گراد ۱۰درصد کم­بادي را به­دنبال خواهد داشت. خود لاستيکها نيز به­مرور کم باد ميشوند. مثلاً هرماه به­طور متوسط، لاستيک خودرو۲psi از فشار باد خود را از­دست ميدهد که در هواي گرم اين کاهش فشار با سرعت بيشتري صورت ميپذيرد.

در خصوص تنظيم باد تايرها مهم است بدانيم که هيچ کس با نگاه کردن به تاير (به­خصوص تاير راديال) نميتواند بگويد لاستيک کم باد است يا خير زيرا از لحاظ ظاهري حتي ۵۰ درصد کم باد بودن هم قابل­تشخيص نيست. همچنين خودروهاي گران­قيمتي که به سيستم هشدار دهنده باد لاستيک مجهز هستند، تنها زماني راننده را باخبر مي­کنندکه فشار باد تايرها از حد بسيار بحراني گذشته باشد.

براي اطمينان از تنظيم بودن فشار باد بايد يک درجه باد مرغوب خريداري کنيد. معمولاً درجههاي باد که آپاراتيها به کار ميبرند دقيق نيستند زيرا به­طوردائم در معرض ضربه­اند و به طرز صحيحي نگهداري نميشوند. ضمن آن­که فشار باد بايد در حالت “سرد” اندازه گرفته شود يعني خودرو حداقل سه ساعت متوقف بوده و يا کمتر از ۲ کيلومتر طي مسير کرده باشد. معمولاً در حالت نرمال رانندگي دماي لاستيک تا ۳۵ درجه سانتي­گراد افزايش مييابد. پس اگر شما تا آپاراتي برانيد، درعمل آنجا فشار باد به­صورت دقيق اندازه گرفته نخواهد شد، پس بهتر است با درجه باد خانگي خود آن را امتحان کنيد.

 تايرها را از لحاظ فرسايش غير­متقارن بازديد کنيد. هرگونه ساييدگي غير­معمول ميتواند نشاني از بروز اشکال در سيستم فرمان و تعليق باشد.

 اگر خورده شيشه، شن و ساير اجسام خارجي لابه­لاي آج گير کرده باشد، آن را خارج کنيد. اين اجسام ميتوانند به­تدريج در لاستيک فرو­­روند و سبب بروز نشتي باد از آن شوند.

۲) تنظيم بودن چرخها

تنظيم بودن چرخها به معني آن است که همه چرخهاي خودرو نسبت به محور اصلي آن کاملاً عمود و در يک راستا باشند، در غير اين صورت لاستيک نميتواند به­خوبي به گردش درآيد و مقداري از انرژي صرف کشيده شدن آن ميشود که ضمن افزايش سوخت، عمر لاستيک را کم ميکند. براي اطمينان از تنظيم بودن چرخها خودرو را در محل مسطحي مانند يک پارکينگ خلوت به حرکت در آوريد، به آرامي فرمان را رها کنيد، نبايد فرمان به هيچ سمتي بکشد. تنظيم فرمان و چرخها بايد حداقل هر ۲۵ هزار کيلومتر يا سالي يکبار انجام شود.

۳) بالانس تايرها

به­طور معمول تاير و متعلقات چرخ روي هم حدود ۲۰ کيلوگرم وزن دارند. اگر اين وزن به طور همگن روي چرخ توزيع نشده باشد به­اصطلاح گفته ميشود چرخ بالانس نيست. تغييري ناچيز به­اندازه۱۴ گرم در اين ۲۰ کيلو سبب ميشود خودرو هنگام حرکت مرتعش شود. اگر در فرمان لرزش احساس ميکنيد احتمالاً چرخهاي جلو بالانس نيستند و اگر در صندلي لرزش ميبينيد چرخهاي عقب از بالانس خارج شدهاند.

لازم است با مراجعه به آپاراتي هر ۲۰ هزار کيلومتر از بالانس بودن چرخها اطمينان پيدا کنيد. فراموش نکنيد در يک شاهراه که با سرعت ۱۲۰ کيلومتر بر ساعت در حال حرکت هستيد، هر تاير حداقل ۱۴ بار در ثانيه در حال چرخيدن است. بالانس نبودن سبب خرابي جلوبندي و سيستم تعليق خودروي شما نيز خواهد شد.

۴) جابه­جا کردن چرخها

بهتر است هر ۸ تا ۱۰ هزار کيلومتر، جاي لاستيکها را با يکديگر عوض کنيد، به اين دليل که تايرهاي جلو سريع­تر ساييده مي­شوند زيرا وظيفه چرخش خودرو در پيچها را نيز انجام ميدهند، به­خصوص اگر خودروي شما اکسل جلوست، سايش سريع­تر رخ ميدهد. نحوه تعويض لاستيکها با يکديگر در دفترچه راهنماي خودرو درج ميشود.

۵) نگهداري لاستيک

لاستيک را بايد در محيط تميز به صورت عمودي انبار کنيد، جايي که از نور مستقيم آفتاب يا نورهاي مصنوعي شديد، حرارت، موتورهاي الکتريکي (به­دليل ايجاد اوزون) و هيدروکربنها (برشهاي نفتي) دور باشد. اگر لاستيک را روي رينگ نگه مي­داريد، باد آن را روي ۱۵psi تنظيم کنيد تا از ترک برداشتن جلوگيري شود.

● چه زماني به لاستيک نو نياز داريم؟

هنگامي که آج رويه به ۶/۱ ميلي­متر کاهش يابد بايد لاستيک را عوض کرد. اطلاع از ارتفاع آج اغلب با درجه مخصوص عمق سنج آج انجام مي­شود. در صورتي که اين وسيله را در اختيار نداريد با يک آزمايش ساده ميتوانيد زمان مناسب تعويض تاير را دريابيد. يک سکه ده ريالي را درون شيارهاي آج طوري فرو بريد که عدد ۱۰ به سمت درون آج لاستيک و به سوي شما باشد (شکل ۴) اگر عبارت “جمهوري اسلامي ايران” به طور کامل قابل رؤيت بود، آماده خريد يک تاير نو باشيد.